Έναν πραγματικό θησαυρό μπορεί κανείς να ανακαλύψει μέσα στις σελίδες του αποθετηρίου "Πανδέκτης" και στην ψηφιακή συλλογή "Μοναστηριακά Αρχεία και Έγγραφα Αγίου Όρους και Πάτμου". Πρόκειται για μία σπάνια συλλογή από 5.009 βυζαντινά και μεταβυζαντινά έγγραφα του Αγίου Όρους και της Μονής της Πάτμου με σημαντική αρχαιολογική αξία. Η ψηφιοποίηση των εγγράφων ωστόσο βρίσκεται σε εξέλιξη και αναμένεται ότι στο επόμενο χρονικό διάστημα θα έχουμε διαθέσιμα ακόμα 10.000 έγγραφα και χειρόγραφα.

Από τα 5.009 βυζαντινά και μεταβυζαντινά έγγραφα που περιλαμβάνει η βάση σήμερα, τα 4.902 προέρχονται από 11 μονές του Αγίου Όρους (Αγίου Παύλου, Διονυσίου, Δοχειαρίου, Καρακάλλου, Κασταμονίτου, Ξηροποτάμου, Παντοκράτορος, Σταυρονικήτα, Χιλανδαρίου, Πρωτάτο, Πάτμος, Παντελεήμονος) και τα υπόλοιπα 107 απόκεινται στη Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο.

Ανάμεσα στα ψηφιοποιημένα έγγραφα της συλλογής, θα βρει κανείς ομόλογα αγοράς κελιών των Μονών, γράμματα από τον εκάστοτε οικουμενικό Πατριάρχη, πρακτικά απογραφών, αφιερωτικά έγγραφα, πωλητήρια, διαθήκες, κατάστιχα εσόδων και εξόδων από κοινότητες του Αγίου Όρους, συμβολαιογραφικές πράξεις, συμφωνίες, επίσημα έγγραφα για τον ορισμό δεσπότη, ασφράγιστα εξοφλητικά γράμματα, συνοδευτικά υπομνήματα για τα ενοίκια Μονών κ.ά.

Για κάθε έγγραφο υπάρχει ένα αναλυτικό δελτίο με στοιχεία που αναφέρονται στη μορφή και στο περιεχόμενό του. Κεντρικό πεδίο κάθε δελτίου είναι η εκτενής επιτομή και η περίληψη όπου παρατίθεται το περιεχόμενο κάθε εγγράφου. Καθώς μόνο στην περίπτωση των εγγράφων της Πάτμου ο χρήστης έχει πρόσβαση και στο πλήρες κείμενο της διπλωματικής τους έκδοσης, οι ερευνητές που θα χρειαστούν να έχουν στην διάθεση τους το πλήρες κείμενο των χειρογράφων μπορούν να απευθυνθούν στο Ινστιτούτο Ιστορικών ερευνών, τμήμα Βυζαντινών Ερευνών (ΚΒΕ).  

Το πρόγραμμα "Αρχειακές και διπλωματικές έρευνες"

Η εύρεση και η ανάδειξη αγνώστου πρωτογενούς ιστορικού υλικού είναι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών τους οποίους υπηρετεί μέσα από το πρόγραμμα "Αρχειακές και διπλωματικές έρευνες". Πρόκειται για ένα πρόγραμμα υποδομής για τη συστηματική έρευνα αρχειακών συλλογών και βιβλιοθηκών χειρογράφων, που επικεντρώνεται στις βιβλιοθήκες και τα αρχεία που απόκεινται στα μεγάλα μοναστηριακά κέντρα του ελλαδικού χώρου και κυρίως στη μοναστική κοινότητα του Αγίου Όρους και στη Μονή του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στην Πάτμο. Κάτοχος των δικαιωμάτων χρήσης των φωτογραφιών είναι οι μονές του Αγίου Όρους που περιλήφθηκαν στο Πρόγραμμα και η Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου, στα αρχεία των οποίων φυλάσσονται τα έγγραφα. 

Έτσι, η επεξεργασία των εγγράφων στηρίχτηκε στην ερευνητική εργασία και στις καταγραφές των ερευνητών του Ινστιτούτου ή συνεργαζόμενων εξωτερικών ερευνητών στα αρχεία της κάθε Μονής. Τον συντονισμό και την επιστημονική ευθύνη του έργου είχε ο κ. Χρυσοχοΐδης, διευθυντής ερευνών του ΙΒΕ/ΕΙΕ. Περισσότερες πληροφορίες για τη συλλογή θα βρείτε στο αποθετήριο Πανδέκτης του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.