Γλωσσάρι

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΝΟΜΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΣΥΧΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Aπλή αναζήτηση

Δυνατότητα γρήγορης εισαγωγής του όρου ή των όρων αναζήτησης

Αναζήτηση

Υπηρεσία κατά την οποία ο χρήστης αναζητά συγκεκριμένο όρο ή όρους σε μία υπηρεσία. Υπάρχει η Απλή και η Σύνθετη Αναζήτηση.

Απόθεση τεκμηρίου

 Φόρτωση (ανέβασμα) ψηφιακού τεκμηρίου σε αποθετήριο.

Αποθετήριο

Είναι ένα σύστημα που χρησιμεύει στην ηλεκτρονική απόθεση, διαχείριση και διάθεση ψηφιακού περιεχομένου (ήχου, στατικής και κινούμενης εικόνας, βίντεο, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων και κειμένων) που χρήζει μακροχρόνιας διατήρησης.

Αυτοαρχειοθέτηση

Πρόκειται για μια απλή διαδικασία, κατά την οποία ο ίδιος ο συγγραφέας (ή εξουσιοδοτημένος αντιπρόσωπος) καταθέτει το τεκμήριό του (π.χ. άρθρο, κεφάλαιο βιβλίου, φωτογραφία τεκμηρίου κ.ά.) στο αποθετήριο, μετά την εγγραφή του στο σύστημα. Στην αυτο-αρχειοθέτηση, ο συγγραφέας συμπληρώνει τα απαραίτητα μεταδεδομένα του τεκμηρίου και, στη συνέχεια, επισυνάπτει το πλήρες τεκμήριο σε ηλεκτρονική μορφή. (βλ. επίσης Τεκμηρίωση).

Βασικοί δίοδοι πρόσβασης

Τα πεδία «Τίτλος», «Δημιουργός» και «Χρονολογία» αποτελούν τα ελάχιστα πεδία για τη δόμηση των βασικών διόδων πρόσβασης στο περιεχόμενο. Τυχόν κενά ή αναντιστοιχίες σε αυτά τα πεδία θα επηρεάσουν τη βασική πλοήγηση στο περιεχόμενο.

Βιβλιογραφικά δεδομένα

Δεδομένα που καταχωρούνται με βάση περιγραφικά πρότυπα και οδηγίες, χωρίς να περιορίζονται από μια ελεγχόμενη τυποποιημένη ή καθιερωμένη μορφή. Λαμβάνουν «πραγματικές τιμές» (literal values) και μπορούν να καταχωρούνται με τη μορφή free-text, π.χ. τα δεδομένα στο πεδίο «Τίτλος». Αυτά τα μεταδεδομένα προσφέρουν διόδους πρόσβασης στο Αποθετήριο με τη λειτουργία της Αναζήτησης.

Διαχειριστής

Εγγεγραμμένος χρήστης με δικαιώματα εξουσιοδότησης εγγραφών χρηστών στο αποθετήριο, προσθήκης συλλογών και λήψης στατιστικών χρήσης του αποθετηρίου.

Εικονική Βιβλιοθήκη

Η βιβλιοθήκη που διαθέτει τις συλλογές της σε ψηφιοποιημένη μορφή και οι υπηρεσίες της είναι προσβάσιμες ηλεκτρονικά, μέσω διαδικτύου.

Ελεγχόμενοι Όροι

Πρόκειται για μια καθιερωμένη λίστα προτεινόμενων όρων, οι οποίοι ευρετηριάζουν και περιγράφουν τις πληροφοριακές πηγές ενός καταλόγου βιβλιοθήκης ή μιας βάσης δεδομένων. Οι όροι αυτοί μπορεί να είναι είτε απλές κωδικοποιημένες τιμές, π.χ. τιμές γλώσσας (eng, gre), τιμές τύπων υλικού ενός αντικειμένου (paper, image) κ.λπ., είτε να εμπεριέχουν πιο πολύπλοκες δομές, π.χ. ο θεματικός προτεινόμενος όρος «φωτιά» έχει ως εναλλακτικό όρο τον «φλόγα» ή ο συγγραφέας «Ελύτης» έχει ως εναλλακτικό όνομα το «Αλεπουδέλης» (δομές καθιερωμένων αρχείων ή Θησαυρών).

Επιμελητής

Εγγεγραμμένος χρήστης με δικαιώματα επιμέλειας τεκμηρίωσης (επεξεργασίας, διαγραφής, έγκρισης τεκμηρίων).

Θησαυρός

Συγκεκριμένος τύπος ελεγχόμενου λεξιλογίου που δομείται με συγκεκριμένη σειρά, στον οποίο οι σχέσεις ισοδυναμίας, ιεραρχίας και συσχέτισης ανάμεσα στους όρους (ευρύτερος,  στενότερος, συναφής όρος) εμφανίζονται με σαφήνεια και δομούνται με τυποποιημένο τρόπο, καθώς ένας θησαυρός ακολουθεί συνήθως διεθνή πρότυπα. Ο θησαυρός διατάσσει τους όρους που περιέχει ιεραρχικά, με τρόπο που διευκολύνει την αναζήτηση κατάλληλων όρων στο σωστό επίπεδο λεπτομέρειας.

Καθιερωμένοι όροι

Ως καθιερωμένοι θεωρούνται οι όροι ή οι επικεφαλίδες που προτυποποιούν ένα όνομα ή μία έννοια. Ο καθιερωμένοι όροι συνιστούν από μόνοι τους οντότητες (εγγραφές) γι’ αυτό πολλές φορές ονομάζονται και αρχεία καθιερωμένων όρων. Παραδείγματα καθιερωμένων όρων αποτελούν, π.χ. οι θεματικές επικεφαλίδες της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (LCSH), οι επικεφαλίδες της ΕΒΕ ή ακόμα και οι ιεραρχικοί θησαυροί όρων, όπως είναι ο Government of Canada Core Subject Thesaurus (CST).

Κατάλογος καθιερωμένων όρων

Ένας κατάλογος καθιερωμένων όρων είναι ένα ευρετήριο ελεγχόμενων όρων που ευρετηριάζουν τις πληροφοριακές πηγές, αποτελούν δηλαδή τις κύριες διόδους πρόσβασης σε αυτές. Συχνά μπορεί να έχει τη λειτουργία συλλογικού καταλόγου, να ευρετηριάζει δηλαδή καθιερωμένους όρους από διαφορετικά σχήματα (λεξιλόγια) (βλ. The Virtual International Authority File: http://viaf.org/).

Ως καθιερωμένοι θεωρούνται οι όροι ή οι επικεφαλίδες που προτυποποιούν ένα όνομα ή μία έννοια. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι καθιερωμένοι όροι συνιστούν από μόνοι τους οντότητες (εγγραφές), γι’ αυτό πολλές φορές ονομάζονται και αρχεία καθιερωμένων όρων. Παραδείγματα καθιερωμένων όρων αποτελούν π.χ. οι θεματικές επικεφαλίδες της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου (LCSH), οι επικεφαλίδες της ΕΒΕ ή ακόμα και οι ιεραρχικοί θησαυροί όρων όπως ο Government of Canada Core Subject Thesaurus (CST).

Ειδικότερα οι καθιερωμένοι όροι μπορεί να περιλαμβάνουν:

  • Φυσικά πρόσωπα (ονόματα δημιουργών, συντελεστών, εκδοτών κ.λπ.)
  • Συλλογικά Όργανα (οργανισμοί, ιδρύματα, εταιρείες κ.λπ.)
  • Συνέδρια, συναντήσεις
  • Θεματικούς όρους (θέματα ως θέματα, φυσικά πρόσωπα ως θέματα, συλλογικά όργανα ή συνέδρια ως θέματα, γεωγραφικοί όροι ως θέματα, χρονικές περίοδοι ως θέματα κ.λπ.)
  • Συστήματα ταξινόμησης

Κωδικοποιημένες τιμές

Οι κωδικοποιημένες τιμές συνιστούν και αυτές διόδους πρόσβασης στην πληροφορία, ωστόσο δεν αποτελούν ξεχωριστές εγγραφές όπως οι καθιερωμένοι όροι. Οι τιμές αυτές μπορεί να αναφέρονται, για παράδειγμα, στον τύπο τεκμηρίου, τον τύπο περιεχομένου ή τη γλώσσα. Βοηθούν στην ανάκτηση αντικειμένων με την ίδια τιμή. Συνίσταται να βασίζονται σε κάποιο πρότυπο (όπως, π.χ. οι τιμές της γλώσσας στο ISO 639-2).

Λέξεις-κλειδιά (ευρετήριο)

Είναι μια μορφή θεματικής ευρετηρίασης, η οποία αποτελείται από μη ελεγχόμενες, ελεύθερες λέξεις που αποτυπώνουν το θέμα του υλικού που περιγράφεται και επιτρέπουν την εύκολη αναζήτηση και ανάκτησή του.

Λέξεις-κλειδιά (ως όροι αναζήτησης)

Πρόκειται για έναν ελεύθερο όρο ή φράση που καταχωρείται ως κριτήριο αναζήτησης σε οποιοδήποτε πεδίο αναζήτησης ενός ηλεκτρονικού καταλόγου βιβλιοθήκης ή μιας βάσης δεδομένων με σκοπό την ανάκτηση του τεκμηρίου στο οποίο εμπεριέχεται. Μια σημαντική διαφορά των όρων αυτών από τους αντίστοιχους ελεγχόμενους, είναι η αδυναμία πλήρους σημασιολογίας σε πολύσημους όρους αναζήτησης.

Μεταδεδομένα

Συχνά ο όρος εξηγείται ως "δεδομένα που περιγράφουν άλλα δεδομένα". Τα μεταδεδομένα είναι δομημένη πληροφορία η οποία χρησιμοποιείται για την περιγραφή, την επεξήγηση, τον εντοπισμό, τη χρήση και τη διαχείριση μίας πληροφοριακής πηγής, όπως ένα βιβλίο, ένα μουσειακό αντικείμενο ή ένας φάκελος αρχείου. Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι μεταδεδομένων: α. τα περιγραφικά μεταδεδομένα χρησιμοποιούνται για την περιγραφή μίας πηγής ώστε να εξασφαλίζεται η περιγραφή, η ταυτοποίηση και η έυρεσή της. Τέτοια στοιχεία αφορούν στον τίτλο, το δημιουργό, τις λέξεις-κλειδιά και τη σύνοψη, β.τα δομικά μεταδεδομένα προσδιορίζουν τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένα και δομούνται σύνθετα αντικείμενα, π.χ. πώς οργανώνονται οι σελίδες ενός βιβλίου σε κεφάλαια, και γ. τα διαχειριστικά μεταδεδομένα προσφέρουν πληροφορία που χρησιμοποιείται στη διαχείριση της πηγής, όπως, π.χ. πότε και πώς δημιουργήθηκε η πηγή, το είδος του αρχείου και ποιός μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτή. Δύο ακόμη είδη που υπάγονται στα διαχειριστικά μεταδεδομένα αναφέρονται συχνά χωριστά: τα μεταδεδομένα που αφορούν στη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων και τα μεταδεδομένα που αφορούν στη συντήρηση της πληροφοριακής πηγής, τα οποία είναι απαραίτητα για την αρχειοθέτηση και την μακροχρόνια διατήρησή της.

Πηγή: NISO

Συλλογικός κατάλογος

Ένας συλλογικός κατάλογος παρέχει τη δυνατότητα ευρετηρίασης και αναζήτησης των συλλογών και των δεδομένων πολλών επιμέρους ηλεκτρονικών καταλόγων (βιβλιογραφικών ή μη) από ένα ενιαίο σύστημα και γραφικό περιβάλλον. Στο περιβάλλον αυτό υπάρχουν δυνατότητες για προσδιορισμό συγκεκριμένων κριτηρίων αναζήτησης όπως π.χ. τοποθεσία, συγκεκριμένη συλλογή, θεματική κατηγορία, δημιουργός, κλπ., για τον περιορισμό του όγκου των αποτελεσμάτων. Επίσης παρέχονται δυνατότητες διαχείρισης των αποτελεσμάτων μέσα από τον λογαριασμό κάθε χρήστη, ενημερώσεις για νέες καταχωρήσεις, ιστορικό αναζητήσεων κ.α. Συνήθη πρωτόκολλα που οι συλλογικοί κατάλογοι χρησιμοποιούν για την ανταλλαγή και την ομογενοποίηση των δεδομένων είναι τα Ζ39.50 και OAI-PMH. Μερικά αξιόλογα παραδείγματα συλλογικών καταλόγων είναι οι WorldCat Copac, Amicus, Openarchives.gr, Αργώ, Ζέφυρος.

Σύνθετη αναζήτηση

Δυνατότητα αναζήτησης με συνδυασμό πεδίων και προσδιορισμό φίλτρων («και», «ή», ακριβής όρος, κ.λπ).

Τεκμήριο

Είναι μια πληροφοριακή πηγή σε οποιαδήποτε φυσική μορφή που μπορεί να ταξινομηθεί και να περιγραφεί, για παράδειγμα, ένα βιβλίο, μια επιστολή, μια φωτογραφία, μία καταγραφή ήχου, μία ταινία, ένα άγαλμα.

Τεκμηρίωση στο αποθετήριο

Η διαδικασία συμπλήρωσης της φόρμας τεκμηρίωσης με τα πεδία μεταδεδομένων για κάθε τεκμήριο.

Υπηρεσία OpenABEKT

Είναι η υπηρεσία του ΕΚΤ που αφορά την ολοκληρωμένη αυτοματοποίηση και οργάνωση βιβλιοθηκών, καθώς και τη διάθεση βιβλιογραφικών δεδομένων, βασισμένη σε διεθνή πρότυπα και κανόνες. Εξασφαλίζει στους ενδιαφερόμενους φορείς τη δυνατότητα να διαμορφώσουν ένα καινοτομικό και βιώσιμο σύστημα διαχείρισης βιβλιοθηκών για την οργάνωση, διαχείριση, διάθεση και απόθεση των βιβλιογραφικών δεδομένων, προσαρμοσμένο στις ανάγκες τους. Επίσης, παρέχει εύχρηστες λειτουργίες για τη διαχείριση χρηστών και τον διαδανεισμό μεταξύ βιβλιοθηκών.

Υπηρεσία αποθετηρίων SaaS

Είναι η υπηρεσία του ΕΚΤ που υποστηρίζει την οργάνωση, διαχείριση, διάθεση και αποθήκευση του ψηφιακού περιεχομένου που διαθέτει κάθε φορέας με προτυποποιημένο τρόπο. Η Υπηρεσία Αποθετηρίου SaaS παρέχει στον κάθε φορέα τη δυνατότητα να δημιουργήσει το δικό του αποθετήριο, με ημι-αυτοματοποιημένο τρόπο, μέσω διαδικτύου, ανεξαρτήτως του λειτουργικού συστήματος που διαθέτει, χωρίς να απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις από το προσωπικό του.

Υποδομές SaaS του ΕΚΤ

Είναι η υπηρεσία Αποθετηρίων και η υπηρεσία OpenABEKT.

Φόρμα τεκμηρίωσης

Ημι-αυτοματοποιημένη δικτυακή φόρμα με έτοιμα πεδία μεταδεδομένων τα οποία συμπληρώνει ο τεκμηριωτής.

Φόρτωση αρχείου τεκμηρίου

Η απόθεση στο αποθετήριο ενός ψηφιακού αρχείου που έχει τεκμηριώσει ο χρήστης.

Ψηφιακός Πολιτιστικός Πόρος

Είναι η μονάδα τεκμηρίωσης η οποία περιλαμβάνει ένα ή περισσότερα ψηφιακά αρχεία - αντικείμενα («πλήρη κείμενα», εικόνες, πολυμεσικό υλικό), τα οποία περιγράφονται σε βάθος με επιστημονικό τρόπο, από σχετικά μεταδεδομένα. Ειδικότερα ο μοναδιαίος τεκμηριωμένος ψηφιακός πολιτιστικός πόρος δομείται γύρω από το ψηφιακό αντικείμενο, το οποίο αποτελείται από το ψηφιακό σώμα του κυρίως τεκμηρίου (πλήρες κείμενο, εικόνα, κ.α.), τα περιγραφικά μεταδεδομένα και τη σημασιολογική τους ερμηνεία που τα συνοδεύει. Ο ψηφιακός πολιτιστικός πόρος και το ψηφιακό περιεχόμενο που απαρτίζει μπορεί να προέρχεται είτε από ψηφιοποίηση είτε από υλικό που έχει δημιουργηθεί εξαρχής σε ηλεκτρονική μορφή (born-digital).

Πηγή: Προδιαγραφές Διαλειτουργικότητας